شباهت عام و مطلق

هو الحق و له الحمد

بین عام و مطلق شباهت وجود دارد؛ مثلا لفظ مطلق بر کلیه مصادیق و افراد خود دلالت می کند و عام هم به همین صورت بر همه افراد خود شمول دارد. برای روشن شدن این شباهت از هر یک مثالی می آوریم :
عام : «همه ی علما را احترام کنید».
مطلق : «عالِم را احترام کنید».
در دو مثال بالا ظاهرا تفاوتی وجود ندارد ولی از نظر قواعد اصول فقه، عام و مطلق متعلق به دو مبحث جداگانه بوده و قواعد و احکام مختص خود را دارند.

تفاوت عام و مطلق

هو الحق و له الحمد

اصولیین در مورد تفاوت بین عموم و اطلاق مى گویند: دلالت عام بر افراد بالوضع است ولى دلالت مطلق بر افراد و مصادیقش بالوضع نیست بلکه بالعقل است. [1] معنای این مطلب این است که در عام با توجه به ساختمان جمله، لفظ و ادوات ملفوظ, شمول و سرایت به افراد و مصادیق تحت عام استنباط مى شود . مثلا در جمله همه علماء را احترام کنید , لفظ همه و استعمال علماء به صیغه جمع , مفید این معنى است که منظور گوینده، امر به احترام کلیه مصادیق و افراد تحت عام یعنى همه علماء است. این عموم و شمول از سیاق اشتقاق و ترکیب کلمات جمله استنباط مى شود. در حالیکه در اطلاق اینطور نیست , مثلا در جمله عالم را احترام کنید , کلمه عالم به صورت اسم جنس نکره استعمال شده و در جمله لفظى از ادات عموم مانند همه، کلیه یا تمام وجود ندارد تا با دلالت آنها مطلق تمام مصادیق و افراد متعلقش را شامل شود ولى با ترتیبی که در کتب اصولیین در مبحث مقدمات حکمت گفته مى شود از لفظ مطلق، شخص مخاطب استفاده شمول مى کنند یعنى با یک برداشت عقلى و با استخدام مقدماتی که در اصطلاح علم اصول «مقدمان حکمت» [2] خوانده می شوند لزوم احترام به همه ی علما را نتیجه می گیرد.
منبع : مباحثی از اصول فقه استاد محقق داماد

---

[1] مباحثی از اصول فقه استاد محقق داماد / دفتر اول (مباحث الفاظ)

[2] منظور از مقدمات حکمت شرایطی است که شنونده در صورت اجتماع آن شرایط در ذهن او از لفظ استفاده ی اطلاق می نماید.