الامر عقیب الحظر

هو الحق و له الحمد

یکی از مباحثی که در بخش الفاظ اصول فقه و بخش "امر" مطرح است، مبحث "الامر عقیب الحظر" می باشد، به این معنا که مولی ما را از چیزی منع نماید پس مرتکب به آن مستحق عقاب است، حال پس از منع بیاید ما را امر به انجام همان فعل مطروح کند، سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا امر پس از منع ظهور در وجوب دارد؟

پاسخ این سوال را با سه مثال مطرح می کنیم :

مثال اول : زمانی طبیب به مریض بگوید نباید نمک بخوری! پس از مدتی به مریض بگوید نمک بخور! حال آیا خوردن نمک الزامی است یا خیر؟

مثال دوم : خداوند متعال در سوره مائده آیه اول می فرماید :«أُحِلَّتْ لَکُمْ بَهِیمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ مَا یُرِیدُ» یعنی  :«براى شما [گوشت] چارپایان حلال گردیده جز آنچه [حکمش] بر شما خوانده مى ‏شود در حالى که نباید شکار را در حال احرام حلال بشمرید خدا هر چه بخواهد فرمان مى‏ دهد» پس چیزی که از این آیه فهمیده می شود حرمت صید کردن در حال احرام است. حال شارع مقدس در آیه بعدی فرموده است :«... وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا ...» یعنی :«و چون از احرام بیرون آمدید شکار کنید». حال سوالی که مطرح می شود این است که "اصطادوا" ظهور در وجوب دارد یا خیر؟

مثال سوم : مولی به عبد می گوید از این میوه نخور. سپس بلافاصله می گوید بخور. آیا خوردن میوه الزامی است یا نه؟

درباره مدلول هیئت امر بعد از منع اقوالی موجود است :

1- امر ظهور در وجود دارد : این قول جمهور عامه است.

2- امر ظهور در ترخیص دارد : مرحوم مظفر معتقد است چنین امری در ترخیص ظهور دارد؛ یعنی فقط ممنوعیت را برداشته، بی آن که بر اباحه، استحباب و یا وجوب دلالت کند.

3- امر ظهور در اباحه دارد : مشهور علمای شیعه بر این باورند.

4- حکم این مورد، همان حکم قبل از منع است؛ این قول را علامه حلی در معارج الاصول اشاره کرده است.؛ برای مثال، اگر قبل از نهی، واجب بوده، اکنون نیز دوباره واجب می‌شود و اگر مستحب بوده، مستحب می‌شود.

5- امر فاقد ظهور است : این قول را آیت الله سبحانی در الموجز اختیار کرده است. زیرا قائل است از یک سو احتمال دارد چون امر بعد از حظر آمده پس برای رفع منع است و نه ایجاب پس نتیجه می شود اباحه. و از سوی دیگر احتما دارد شارع بدون توجه به حظر، امر را آورده که در این صورت هم ظهور در وجوب دارد؛ بنابراین چون دو نتیجه از این بخش حاصل است امر را مجمل دانسته اند.

نکته : این اقوال در زمانی هست که علاوه بر حظر و منع، قرینه دیگری بر ظهورگیری در کلام نیامده باشد و الا از قرینه استفاده می شود.

توجه کنید آن چه که به نظر می رسد در دو مثال اول قرینه بر ظهورگیری یافت می شود و آن فاصله زمانی بین آنان است مثلا در هنگام احرام است که شارع مقدس منع از صید می کنید ولی امر آن پس از احرام است.